Τεχνόπολις

Ιστορία του γκαζιού

Το Αθηναϊκό εργοστάσιο της Γαλλικής Εταιρείας Αεριόφωτος ιδρύθηκε το 1857, με βασιλικό διάταγμα του Όθωνα, μετά από ομόφωνη  απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Αθηναίων. Ήταν  η εποχή που η βιομηχανική επανάσταση άρχιζε να διαφαίνεται  στο νεοσύστατο τότε ελληνικό κράτος, ηλικίας  μόλις  τριών δεκαετιών.

 

Με το διάταγμα εκείνο παραχωρήθηκε στον Φραγκίσκο Φεράλδη το δικαίωμα σύστασης και εκμετάλλευσης του εργοστασίου αεριόφωτος (κοινώς γκαζιού)  για τον φωτισμό της πόλης. Η ανεύρεση του χώρου  για την ανέγερση του βιομηχανικού αυτού συγκροτήματος,  έγινε  με γνώμονα  την  σπουδαιότητα του κεντρικού σημείου που βρισκόταν, δηλαδή στην τρίτη κορυφή   του “πολεοδομικού τριγώνου” της  Αθήνας, στον άξονα προς Πειραιά. Εκεί, όπου σύμφωνα με την πρόταση  των  Κλεάνθη- Σάουμπερτ (1833) προβλεπόταν  η  διαμόρφωση της πλατείας Κέκροπος, ενώ  ένα χρόνο αργότερα ο  Κλέντζε  τοποθετούσε την ανέγερση των Ανακτόρων.

 

Η μεταγενέστερη ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής γύρω από το συγκρότημα του εργοστασίου, συνέτεινε στο να καθιερωθεί η οδός Πειραιώς ως ένα από τα κέντρα της βιομηχανικής περιφέρειας της πρωτεύουσας.

 

Η κατασκευή και λειτουργία του εργοστασίου  ακολουθεί τέσσερις φάσεις:

 

• Α΄(1862-1887): Δημιουργούνται τα πρώτα κτίρια και τοποθετούνται μηχανήματα όπως κλίβανοι απόσταξης (φούρνοι), αεριοφυλάκια για την αποθήκευση, καμινάδα, αίθουσα καθαρισμού, υδατοδεξαμενές, αποθήκες και  κατοικία διευθυντή.
• Β΄(1887-1920): Διευρύνονται οι ανάγκες χρήσης του φωταερίου. Εκτός από τον δημοτικό φωτισμό των δρόμων, σπίτια και βιομηχανίες προστίθενται στους χρήστες γκαζιού. Παράλληλα, επεκτείνεται το εργοστάσιο υπό νέα ιδιοκτησία (Σερπιέρη, der Vol), ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896. Ανεγείρεται νέα καμινάδα, σειρά φούρνων, δύο αεροφυλάκια, καθώς και κτίρια για την εξυπηρέτηση των εργαζομένων (αποδυτήρια, λουτρά, κουρείο κλπ.) Ο χώρος παίρνει την σημερινή του μορφή.
• Γ΄(1920-1952): Εισάγεται η γερμανική τεχνολογία για την βελτίωση της ποιότητας του αερίου, προστίθεται νέα μονάδα παραγωγής και τρίτη καμινάδα, ενώ εγκαθίσταται πρωτοποριακή τεχνολογία παραγωγής υδαταερίου. Το εργοστάσιο  περιέρχεται (1938) στον Δήμο ως Δημοτική Επιχείρηση Φωταερίου Αθηνών (ΔΕΦΑ), με την εκπνοή του συμβολαίου της γαλλικής εταιρίας.
• Δ΄(1952-1984): Παρά την οικοδομική ανασυγκρότηση της πόλης, την δεκαετία του ΄60, το εργοστάσιο υπολειτουργεί, αφού η μορφή ενέργειας που παράγει θεωρείται “ξεπερασμένη”. Το 1983 διακόπτεται  η διαδικασία παραγωγής αερίου από κάρβουνο και το δίκτυο ενώνεται με τα Ελληνικά Διυλιστήρια Ασπροπύργου, όπου καθιερώνεται η παραγωγή με την τεχνολογία της νάφθας. Ένα χρόνο αργότερα η λειτουργία ενός τέτοιου εργοστασίου θεωρήθηκε αναχρονιστική, με αποτέλεσμα την αναστολή του, όχι μόνο εξαιτίας της ρύπανσης,  που προκαλούσε, αλλά κυρίως λόγω της  καθεαυτής τοποθεσίας  του στο κέντρο της Αθήνας, κοντά στην Ακρόπολη.

Η επισκευή-αποκατάσταση και επαναχρησιμοποίηση των παλαιών κτιρίων (σε δύο φάσεις) μαζί με την οργάνωση  του ελευθέρου χώρου του συγκροτήματος, που ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του ΄90 και ολοκληρώθηκε λίγο πριν τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004,   συνιστούν μια σύνθετη διαδικασία δυο αρχών: της αυθεντικότητας και της χρηστικότητας. Η κοινωνική και οικονομική σημασία του εργοστάσιου του Φωταερίου, αλλά και η σημαντική αρχιτεκτονική του, το καθιστούν ως ένα από τα βασικά στοιχεία, που συνθέτουν την εικόνα της πόλεως των Αθηνών.

Η Τεχνόπολις σήμερα

Η Τεχνόπολις του Δήμου Αθηναίων, συνολικής έκτασης 30 περίπου στρεμμάτων, αποτελεί  ένα ζωντανό βιομηχανικό μουσείο απαράμιλλης αρχιτεκτονικής, από τα πιο ενδιαφέροντα της Ευρώπης. Στεγάζεται στο Γκάζι, δίπλα στον Κεραμεικό και κοντά στην Ακρόπολη.  Η σταδιακή  μεταμόρφωση της  σ΄ ένα πολυδύναμο πολιτιστικό κέντρο, που φιλοξενεί εκδηλώσεις ποικίλου ενδιαφέροντος, δίνει την δυνατότητα στον επισκέπτη να περιηγηθεί σε ένα χώρο γεμάτο  εικόνες, γνώσεις, και συναισθήματα. Η γοητεία μιας άλλης εποχής, που αποπνέει ο χώρος με τα φουγάρα, τα θεόρατα καζάνια (αεριοφυλάκια), τις καμινάδες και τους φούρνους «συνωμοτεί» ευλαβικά  στο να καθιερωθεί  ως  «εργοστάσιο» προστασίας και παραγωγής της τέχνης, αφού ακόμη και ετυμολογικά  η λέξη gas  (προέρχεται από την αρχαία γερμανική galist, αργότερα geist) σημαίνει πνεύμα.

 

Λειτουργεί από το 1999 και είναι  αφιερωμένη στην μνήμη του  αξέχαστου συνθέτη  Μάνου Χατζιδάκι.

 

Τιμώντας την ελληνική ποίηση, τα κτίρια   που λειτουργούν στον χώρο της, φέρουν το όνομα ισάριθμων μεγάλων Ελλήνων ποιητών: Ανδρέας Εμπειρίκος (Αίθουσα Δ1), Άγγελος Σικελιανός (Δ4), Γιάννης Ρίτσος (Αμφιθέατρο Ρ/Σ «Αθήνα 9 ,84 »), Κωστής Παλαμάς  (Δ10), Τάκης Παπατσώνης (Δ6), Κωνσταντίνος Καβάφης (Δ7) και Κώστας Βάρναλης (Α8). Σύμβολο της το πρωτότυπο γλυπτό «Η Σφαίρα της Χιλιετίας», έργο του Νίκου- Γιώργου Παπουτσίδη, που απεικονίζει την υδρόγειο σφαίρα να περιβάλλεται από κλάδους ελιάς και να συμβολίζει την ευχή και την ελπίδα  να κυριαρχήσει η ειρήνη και η ανθρωπιά σε ολόκληρο τον κόσμο.