Ο βυζαντινός αυτοκρατορικός ναός του Αγίου Νικολάου Ραγκαβά βρίσκεται βορειοανατολικά της Ακρόπολης, μεταξύ των οδών Πρυτανείου και Επιχάρμου, στο Ριζόκαστρο (σημερινά Αναφιώτικα), κοντά στο μνημείο του Λυσικράτη. Είναι μια από τις ωραιότερες και πιο αγαπητές ιστορικές εκκλησίες της Πλάκας.
Σύμφωνα με ιστορικές πηγές, το όνομα Ραγκαβάς ανήκει σε σημαντική οικογένεια της Κωνσταντινούπολης και της Αθήνας, της οποίας το γνωστότερο μέλος ήταν ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Μιχαήλ Α΄ ο Ραγκαβέ (811-813).
Η εκκλησία χτίστηκε αρχικα τον 9ο αιώνα, από τον Θεοφύλακτο, γιο και συναυτοκράτορα του Μιχαήλ Α΄, με υποδομή αρχαίου ναου (ένα κιονόκρανο ιωνικού ρυθμού είναι εντοιχισμένο στη βορειοανατολική πλευρά του ναού, καθώς και η Αγία Τράπεζα στηρίζεται σε ένα κομμένο και ανεστραμμένο κιονόκρανο εξελιγμένου κορινθιακού τύπου) και αφού καταστράφηκε από άγνωστη αιτία, ξαναχτίστηκε διακόσια χρόνια μετά, κατά την εποχή ακμής της Αθήνας.
Ο ναός έπαιξε σημαντικό ρόλο στη μεσαιωνική Αθήνα. Αρχικά ήταν ιδιωτικός, αλλά τελικά έγινε και παραμένει έως σήμερα ενοριακός.
Οι ειδικοί χρονολογούν το υπάρχον κτίριο στον 11ο αιώνα (1040-1050) λόγω των στιλιστικών χαρακτηριστικών πού είναι παρόμοια με εκείνα πολυάριθμων εκκλησιών της περιόδου αυτής.
Μετά τον 11ο αιώνα υπέστη σημαντικές αλλαγές και προσθήκες. Είναι ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της πόλης.
Ο ναός απέκτησε τη σημερινή του μορφή μετά τις εργασίες συντήρησης του το 1979-1980, κατά τη διάρκεια των οποίων απεκαλύφθησαν αρκετά πρωτότυπα στοιχεία, όπως ο τρούλος, η οροφή και η βόρεια πλευρά. Ο ναός του Αγίου Νικολάου είναι τετρακιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο.
Στην εξωτερική βορειοανατολική πλευρά είναι ορατή η μεσοβυζαντινή διαρρύθμιση των προσόψεων και των περιθωρίων. Οι μεγάλες κάθετες πλάκες είναι τοποθετημένες παράλληλα στο κάτω μέρος του τοίχου, αλλά χωρίς να σχηματίζουν σταυρό (βλέπε εξωτερικό ναου κατω από τό πρώτο διπλό παράθυρο – ανατολικά).
Η τοιχοποιία ακολουθεί τον πλινθοπερίκλειστο τύπο, δηλαδή έχουν χρησιμοποιηθεί λαξευμένες πέτρες με τέσσερις πλευρές, περιστοιχισμένες από τούβλα. Η τεχνοτροπία αυτή διακρίνεται στο ιερό της εκκλησίας. Υπάρχουν μερικές διακοσμητικές κουφικές διατάξεις τούβλων και έχουν, επίσης, χρησιμοποιηθεί πολυάριθμα αρχαία αρχιτεκτονικά υλικά, γεγονός που αποτελούσε συχνό φαινόμενο του 11ου αιώνα.
Ένα ιδιαίτερο διακοσμητικό στοιχείο είναι οι οδοντωτές ταινίες (απλές, διπλές και τριπλές), οι οποίες περιτρέχουν το εξωτερικό του ναού.
Ο τρούλος είναι μικρός οκταγωνικός και ανήκει στον αθηναϊκό τύπο πού είναι χαρακτηριστικός της περιόδου εκείνης.
Δε βρέθηκαν προσεχείς παραστάσεις.
